Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu
Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu jest jednym z najważniejszych maryjnych ośrodków pielgrzymkowych w archidiecezji krakowskiej. To duchowa stolica Podhala – duchowa stolica górali. Od wieków przybywają tu wierni z Podhala i z najdalszych zakątków Polski, a także Słowacji i Węgier, aby przed cudowną figurą Gaździny Podhala szukać pocieszenia i prosić Maryję o Jej opiekę.
SPIS TREŚCI
Położenie
Historia sanktuarium
Koronacja figury Matki Bożej Królowej Podhala
Św. Jan Paweł II – ludźmierski pielgrzym
Cudowna figura Matki Bożej Ludźmierskiej
Ogród Różańcowy
Adres
Sanktuaria w pobliżu
Położenie
Ludźmierz jest najstarszą wsią na Podhalu, położoną w Kotlinie Nowotarskiej, w południowej części woj. małopolskiego (w archidiecezji krakowskiej), w powiecie nowotarskim, gminie Nowy Targ, około 70 km na południe od Krakowa i 4 km na południowy-zachód od centrum Nowego Targu.
Historia sanktuarium
Historia sanktuarium w Ludźmierzu sięga 1234 roku i nierozerwalnie wiąże się z historią rodu Gryfitów. Wtedy to Teodor Gryfita, wojewoda krakowski, otrzymał od księcia krakowskiego Henryka Brodatego dokument, na mocy którego otrzymał on przywilej prowadzenia akcji kolonizacyjnej na Podhalu – nad rzekami Biały i Czarny Dunajec, Lepietnica, Rogoźnik oraz w okolicach Szczyrzyca. W 1234 roku, po uzyskaniu stosownego zezwolenia i błogosławieństwa od biskupa krakowskiego Wisława, rozpoczęto w Ludźmierzu wznoszenie modrzewiowego kościoła, by szerzyć na tych terenach wiarę. W tym właśnie celu Teodor Gryfita sprowadził do Ludźmierza cystersów z Jędrzejowa (rodowej fundacji Gryfitów). Wkrótce po wykończeniu kościoła, obok świątyni stanął niewielki klasztor cystersów wraz z budynkami gospodarczymi. Ze względu jednak na surowy klimat, powodzie oraz częste napady zbójeckie i najazdy Tatarów, w 1245 roku zakonnicy przenieśli się do Szczyrzyca. Do 1824 roku funkcję duszpasterską sprawowali specjalnie delegowani zakonnicy, przekazując ją pod zarząd diecezji tarnowskiej, a następnie w 1881 roku diecezji krakowskiej.
Z cystersami należy także wiązać początki kultu Matki Bożej w Ludźmierzu. Kult łaskami słynącej figury Matki Bożej Ludźmierskiej rozwijał się na Podhalu stopniowo, począwszy od średniowiecza. Wyraźny rozwój kultu Matki Bożej w łaskami słynącym wizerunku Gaździny Podhala nastąpił w okresie odnowy potrydenckiej. Potwierdzeniem tego kultu są zapisy w XVII i XVIII-wiecznych wizytacjach biskupich i dziekańskich. W dokumentach powizytacyjnych dziekana Zaskalskiego z 1765 roku czytamy: „W bocznym ołtarzu po stronie Ewangelii istnieje pozłacana drewniana rzeźba Matki Boskiej, trzymającej na ręce Pana Jezusa wielkimi od wiekopomnych czasów łaskami słynąca”. Ruch pielgrzymkowy do Ludźmierza w drugiej połowie XVIII w. był już tak duży, że w 1776 r. władze diecezji zgodziły się, aby cudowna figura Matki Bożej Ludźmierskiej została umieszczona w ołtarzu głównym. W 1795 r. specjalnie dla figury wzniesiono rokokowy ołtarz. Mieczysław Orłowicz w „Ilustrowanym Przewodniku po Galicyi, Bukowinie, Spiżu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim” opisując Ludźmierz z kościołem, który „posiada cudowny obraz Matki Bożej”, zapisał, że podczas głównego odpustu „w dniu 8 września gromadzi się tutaj do 20 000 górali z całego Podhala, a wszystkie okoliczne drogi pełne są ich białych furek. Odpust ten gromadzący mnóstwo górali z Podhala i Orawy godzien jest widzenia ze względu na odświętne stroje i piękne typy”. Z kolei Władysław Orkan (1875–1930) w wierszu „O Janku i Liptaku” (1903 r.) wyznał Gaździnie Podhala: „Panno Ludźmierska, ucieczko ludzi. Więcej biednych jak grzesznych, Ty, co po mlecznej chodzisz drodze – Królowo baśni... Mocniejsza od Odrowąskiej, Od Kalwaryjskiej piękniejsza, Wspomóżże mnie pamięcią. W tym wspominaniu Twoich ludzi”.
W latach 1869–77 na miejscu starego, rozebranego kościoła wzniesiono obecną neogotycką, murowaną świątynię. W dniu 15 sierpnia 1890 roku biskup krakowski, ks. kardynał Albin Dunajewski dokonał konsekracji świątyni.
Wielowiekowy kult cudownej figury Matki Bożej Ludźmierskiej i znaczenie sanktuarium w historii Kościoła katolickiego na Podhalu i w archidiecezji krakowskiej zostało wyróżnione aktem Kongregacji Kultu Bożego i Sakramentów Świętych z dnia 22 lutego 2001 r., w którym kościół sanktuaryjny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Ludźmierzu został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej. Uroczyste nabożeństwo ogłoszenia tego tytułu odbyło się 18 maja 2001 r.
Koronacja figury Matki Bożej Królowej Podhala
W 1934 r. proboszcz ludźmierski, ks. Józef Styrylski rozpoczął starania o koronację figury. Niestety wybuch II wojny światowej powstrzymał ten projekt. Ponowne starania o koronację podjął kolejny proboszcz w Ludźmierzu, ks. Leonard Harędziński. Zostały one uwieńczone w dniu 15 sierpnia 1963 roku. Papieskie korony na cudowną figurę Królowej Podhala nałożyli ks. kardynał Stefan Wyszyński oraz ks. biskup Karol Wojtyła. Na zakończenie uroczystości koronacyjnych, czterech biskupów dźwignęło feretron z figurą Matki Bożej Ludźmierskiej, aby procesyjnie wnieść ukoronowany wizerunek do kościoła. W momencie podniesienia feretronu, figura przechyliła się, a z ręki Gaździny Podhala wypadło berło, które pochwycił ks. biskup Karol Wojtyła wykazując się wyjątkowym refleksem. To niezwykłe zdarzenie (zarejestrowane na amatorskim filmie) skomentował wówczas ks. Prymas Tysiąclecia, zwracając się do biskupa Wojtyły słowami: „No Karol, Matka Boża przekazuje Ci władzę”. Kilka miesięcy później (13 stycznia 1964 r.) ks. biskup Karol Wojtyła został mianowany arcybiskupem metropolitą krakowskim, a 15 lat później został wybrany następcą św. Piotra.
Św. Jan Paweł II – ludźmierski pielgrzym
Św. Jan Paweł II podczas swego pontyfikatu dwukrotnie „spotkał” się z cudowną figurą Gaździny Podhala. Podczas I pielgrzymki do Polski i odprawionej przez Papieża Mszy św. na lotnisku w Nowym Targu w dniu 8 czerwca 1979 r., na ołtarzu znajdowała się figura Matki Bożej Ludźmierskiej. W homilii wygłoszonej wówczas do kilkuset tysięcy pielgrzymów – głównie górali, Jan Paweł II powiedział: „Matka Boska jest zawsze podobna do ludzi ze swego domu. Kiedy teraz patrzyłem w Meksyku na Matkę Boską z Guadalupe, Matkę Boską Indian, przychodziła mi na myśl najbardziej Matka Boska Ludźmierska, bo to taka prawdziwa Gaździna Podhalańska ...”.
Drugie spotkanie św. Jana Pawła II z Matką Bożą Ludźmierską miało miejsce 7 czerwca 1997 r. Wówczas to Papież-Polak nawiedził ludźmierskie sanktuarium i przed cudowną figurą Gaździny Podhala odmówił różaniec. Ojciec Święty otrzymał wówczas w darze replikę berła Matki Bożej Królowej Ludźmierskiej, którym pobłogosławił rzeszę 200 tys. wiernych zgromadzonych w Ogrodzie Różańcowym. Na zakońćzenie spotkania Jan Paweł II powiedział: „Z podziwem patrzę na to sanktuarium, które tak rozrosło się i wypiękniało. Jest to znak waszego oddania i ofiarności. Jest to wasz dar dla Maryi, ale i dla pielgrzymów, którzy tu przybywają. Trzeba, aby dziś Papież – ludźmierski pielgrzym – podziękował wam w imieniu ich wszystkich za tę gościnność. Bóg wam zapłać! Z całego serca wam błogosławię. Pani Ludźmierska, Gaździno Podhala, módl się za nami!”
Warto podkreślić, że podczas II pielgrzymki do Ojczyzny, w dniu 23 czerwca 1983 r. na krakowskich Błoniach Jan Paweł II poświęcił nowe korony dla Matki Bożej Ludźmierskiej (korony nałożone na figurę podczas koronacji w 1963 r. zostały skradzione w marcu 1983 r.). Rekoronacji cudownej figury Gaździny Podhala dokonał kardynał Franciszek Macharski 15 sierpnia 1983 r.
W 40. rocznicę koronacji cudownej figury Gaździny Podhala Jan Paweł II ofiarował sanktuarium piuskę, która została umieszczona w ołtarzu przy wizerunku. Warto podkreślić, że kopia figury Gaździny Podhala znajdowała się przez cały okres pontyfikatu św. Jana Pawła II w jego prywatnych pokojach. W dniu kanonizacji Jana Pawła II przez papieża Franciszka (27 kwietnia 2014 r.) na berle Matki Bożej Ludźmierskiej został umieszczony pierścień z relikwiami świętego Papieża-Polaka.
W trakcie odpustu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w 2017 r., ks. Arcybiskup Marek Jędraszewski poświęcił kaplicę dydykowaną św. Janowi Pawłowi II, która znajduje się pod ołtarzem papieskim.
Cudowna figura Matki Bożej Ludźmierskiej
Najnowsze badania wykazały, że figura Matki Bożej Ludźmierskiej Królowej Podhala została wykonana około 1400 roku. Rzeźba zaliczana jest przez historyków sztuki do typu tzw. „Pięknych Madonn” z tzw. szkoły sądeckiej lub spisko-sądeckiej. Nieznany artysta wyrzeźbił figurę w drewnie lipowym. Pozłacana rzeźba liczy 125 cm wysokości i przedstawia Matkę Bożą, która w prawej dłoni trzyma berło, zaś na lewej ręce Dzieciątko Jezus. Twarz Gaździny Podhala jest pełna wdzięku i lekko uśmiechnięta.
Na przestrzeni wieków wokół figury Matki Bożej Ludźmierskiej powstało szereg legend, starających się wyjaśnić początki kultu. Pierwsza legenda opowiada o kupcach jadących na Węgry, którym ukazała się postać Matki Bożej. Na miejscu objawienia wzniesiono kościół i umieszczono statuę Matki Boskiej. Druga legenda głosi jakoby węgierski kupiec, handlujący winem, jechał na jarmark do Nowego Targu. Na ludźmierskich bagnach i torfowiskach zaskoczyła go noc. Kiedy zaczął się modlić, wzywając Boga na pomoc, ujrzał otuloną w złocisty obłok postać uśmiechniętej Pani. Zachęcała go do podjęcia jeszcze jednej próby wydostania się z grzęzawiska. Wtem konie niespodziewanie nabrały sił i kupiec wyprowadził wóz na trakt. Jechał, prowadzony przez świetlistą postać, która przywiodła go przed kościół w Ludźmierzu. Zrozumiał, że jest to Matka Boża. Kiedy chciał uklęknąć i podziękować, zjawa zniknęła, a w miejscu gdzie klęczał, zaczęło bić źródełko. Kupiec złożył śluby, że przyniesie do kościoła figurkę podobną do Tej, którą spotkał. Złożone śluby widać spodobały się Bogu, bo miejsce to zaczęło słynąć łaskami.
Warto podkreślić, że kopie figury Matki Bożej Ludźmierskiej znajdują się w wielu obiektach sakralnych w Polsce (w Częstochowie, Rzeszowie, sanktuarium św. Jana Pawła II w Krakowie, w kaplicy Podhalańskiego Szpitala Specjalistycznego w Nowym Targu), a także poza granicami kraju – m.in. w Grocie Mlecznej w Betlejem, w Kanadzie (Brampton, Mississauga, Vancouver), Stanach Zjednoczonych (Chicago, Willow Springs, Munster), a także na Dominikanie (Higuey i Santo Domingo).
Ogród Różańcowy
Do kościoła w Ludźmierzu przylega obszerny Ogród Różańcowy. Pięknie zaprojektowany i utrzymany przypomina o pobycie św. Jana Pawła II na Podhalu i w sanktuarium ludźmierskim w 1997 roku, a także o jego nauce, o znaczeniu modlitwy różańcowej. To miejsce modlitwy, z 20 kaplicami góralskimi przedstawiającymi tajemnice różańca świętego ufundowali Podhalanie z USA i Kanady, pielgrzymi, kapłani oraz parafianie. W centralnej części ogrodu znajduje się naturalnej wielkości rzeźba przedstawiająca klęczącą postać św. Jana Pawła II trzymającego w rękach różaniec.
„Zdrowaś bądź Maryjo, Gaździno Podhala” – Pieśń wieczorna do Matki Bożej Ludźmierskiej
„Zdrowaś bądź, Maryjo, Gaździno Podhala!
Niech Cię całej ziemi stworzenie wychwala.
Za Twoją opiekę, której doświadczały wszystkie Twoje dzieci
w trudach przez dzień cały.
Niech nas w mrokach nocy Twoja moc spowija – prosimy serdecznie,
Ludźmierska Maryjo!
Adres:
Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala
ul. św. Jana Pawła II 124
34–471 Ludźmierz
www.mbludzm.pl
Kustosz sanktuarium – Ks. kan. mgr Jerzy Filek
Sanktuaria w okolicy:
Sanktuarium Najświętszej Rodziny w Zakopanem,
Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Zakopanem-Krzeptówkach,
Sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem-Olczy,
Sanktuarium Matki Bożej Jaworzyńskiej – Królowej Tatr na Wiktorówkach.
