Sanktuarium Matki Bożej Kalwaryjskiej i Znalezienia Krzyża Świętego - Kalwaria Pacławska
Sanktuarium Męki Pańskiej i Matki Bożej Kalwaryjskiej jest najważniejszym ośrodkiem pielgrzymkowym w archidiecezji przemyskiej. Ze względu na rozwijany w nim kult Męki Pańskiej, sanktuarium to nazywane jest często »Jerozolimą Wschodu« lub »Jerozolimą Podkarpacia«, zaś ze względu na kult cudownego obrazu Matki Bożej Kalwaryjskiej – »Jasną Górą Podkarpacia«. Do Kalwarii Pacławskiej od ponad trzech wieków przybywają pielgrzymi z najdalszych zakątków Polski, aby przed cudownym obrazem Matki Bożej „Słuchającej” powierzyć Maryi swoje troski, problemy i radości, zaś na kalwaryjskich dróżkach rozważać Mękę Jezusa Chrystusa oraz boleść i chwałę Jego Matki. Położenie sanktuarium w otoczeniu pięknej przyrody, na terenie Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego, na malowniczym wzniesieniu o wys. 465 m n.p.m., z którego rozciąga się wspaniały widok na masyw Turnicy i dolinę rzeki Wiar, sprawia że tysiące pielgrzymów przybywa tu na modlitwę i spojrzenia w „w głąb siebie”.
SPIS TREŚCI
Położenie
Historia sanktuarium
Cudowny obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej
Dróżki Męki Pańskiej i Matki Bożej Bolesnej
Misteria Męki Pańskiej
Uroczystości odpustowe
Szlak turystyczny im. Jana Pawła II
Adres
Sanktuaria w okolicy
Walory turystyczne w pobliżu sanktuarium:
Położenie
Kalwaria Pacławska to niewielka wieś na Pogórzu Przemyskim, we wschodniej części woj. podkarpackiego (w archidiecezji przemyskiej), w powiecie przemyskim, gminie Fredropol, około 17 km na południe od Przemyśla. Zespół sanktuaryjny obejmuje kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego, klasztor oo. franciszkanów konwentualnych, Dom Pielgrzyma im. bł. Jakuba Strzemię oraz 41 kaplic kalwaryjskich.
Historia sanktuarium
Początki sanktuarium w Kalwarii Pacławskiej związane są z osobą Andrzeja Maksymiliana Fredry – kasztelana lwowskiego i wojewody podolskiego. Jedna z legend dotycząca powstania ośrodka głosi, że Fredro podczas polowania zapuścił się w głąb lasu w pogoni za upatrzonym jeleniem i w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół, miał ujrzeć wśród rogów jelenia jaśniejący krzyż. Wydarzenie to miało skłonić wojewodę do ufundowania na tym miejscu kościoła, klasztoru, a także kalwarii na wzór jerozolimskiej drogi krzyżowej.
Historycy badający genezę Kalwarii Pacławskiej podkreślają, że najważniejszą rolę odegrał czynnik religijny, osadniczy i obronny. Należy bowiem zaznaczyć, że region w którym Andrzej Maksymilian Fredro ulokował swoją fundację, od XIV w. do połowy XVII w. zamieszkiwała głównie ludność ruska, wyznania greckokatolickiego. Ufundowanie przez Fredrę łacińskiego klasztoru miało na celu wzmocnienie polskiego elementu narodowego. Przemawia za tym założenie w pobliżu klasztoru osady Słoboda, w której osiedleńcami byli przeważnie Polacy, a której głównym celem była „wygoda” mających tu przybywać pątników. Osada Słoboda związana była funkcjonalnie z klasztorem franciszkanów, nigdy jednak nie rozrosła się w większą jednostkę osadniczą. W późniejszym okresie osadę nazywano Kolonią Fredrów, Miasteczkiem Fredrów i wreszcie do dziś istniejącą nazwą Kalwaria Pacławska. Do 1667 r. został zbudowany mały drewniany klasztor i pierwszych 28 drewnianych kaplic, z których do dnia dzisiejszego nie zachowała się ani jedna. Marzeniem fundatora było, aby powstałe sanktuarium było miejscem kultu religijnego, do którego ściągać będą pielgrzymi z odległych ziem. Andrzej Fredro polecił organizować tu pielgrzymki ze Lwowa, Kamieńca Podolskiego, Zamościa, a nawet z Litwy. Fundator podjął również rozmowy z wieloma zakonami (dominikanami, jezuitami, reformami), aby objęli opiekę duszpasterską w powstającym sanktuarium pasyjnym. W 1668 r. na propozycję i warunki fundatora pozytywnie odpowiedzieli franciszkanie, którzy są kustoszami tego świętego miejsca do dnia dzisiejszego. Niestety fundator zaniedbał tzw. intabulacji swojego zapisu fundacyjnego – zaaprobowania przez sąd ziemski wpisu do ksiąg wieczystych. Na skutek tego darowizna nie uzyskała mocy prawnej, czego następstwem były trwające spory majątkowe pomiędzy franciszkanami, a kolejnymi właścicielami dóbr. Już syn fundatora – Jerzy Bogusław Fredro, w 1713 r. domagał się przed sądem starościńskim w Przemyślu unieważnienia fundacji dokonanej przez ojca. Pomimo korzystnego wyroku oraz utworzenia parafii w 1743 r., klasztor i kościół w drugiej połowie XVIII w. chylił się ku upadkowi.
Za drugiego fundatora sanktuarium w Kalwarii Pacławskiej uznaje się cześnika przemyskiego Szczepana Józefa Dwernickiego, który sprzedawszy swój rodowy majątek zamieszkał w sanktuarium przed 1770 r., jako tercjarz franciszkański. Z fundacji Dwernickiego, w latach 1770–1775 zbudowano murowany kościół pw. Znalezienia Krzyża Św. Do budowy świątyni wykorzystano cegłę, którą wyrabiano w cegielni nieopodal klasztoru. Kościół został uroczyście konsekrowany 29 września 1776 r. przez biskupa kamienieckiego obrządku ormiańskiego Jakuba Waleriana Tumanowicza. Dzięki funduszom Jakuba Dwernickiego zbudowano 20 murowanych i drewnianych kaplic, w których postawiono figury obrazujące Drogę Krzyżową, mękę i śmierć Chrystusa.
Niemal równocześnie z kultem Męki Pańskiej zaczął rozwijać się kult łaskami słynącego obrazu Matki Bożej, sprowadzonego do Kalwarii Pacławskiej z Kamieńca Podolskiego w 1679 r.
Pierwszych odpustów, ważnych na 20 lat udzielił sanktuarium papież Klemens X w 1671 r. Odpustu zupełnego na stałe udzielił Pius IX w 1868 r. Podobnie, jak w innych kalwariach w Polsce, dla pielgrzymów i kapłanów przybywających do Kalwarii pod Przemyślem, w 1768 r. wydano specjalny podręcznik do obchodu dróżek kalwaryjskich. W 1863 r. wydano kolejny modlitewnik, opracowany przez o. I. Nycza, który w następnym stuleciu wznowiono sześciokrotnie.
Ruch pielgrzymkowy do sanktuarium rozwinął się na większą skalę dopiero w II. poł. XIX w. Najwięcej pielgrzymów gromadziły główne uroczystości odpustowe, które odbywały się w święto Znalezienia Krzyża Św. (2–3 maja), Podwyższenie Krzyża Świętego (13–14 września) i Wniebowzięcia NMP (9–15 sierpnia). Przybywali na nie wierni obrządku rzymskokatolickiego i greckokatolickiego, dla których odprawiano oddzielne nabożeństwa. Przed I wojną światową na główny odpust w uroczystość Wniebowzięcia NMP do Kalwarii Pacławskiej przychodziły liczne grupy Słowaków i Rusinów spoza granicy węgierskiej, a z okolicznych powiatów ludność pieszo w tzw. kompaniach – łącznie około 50 000 wiernych.
Ruch pielgrzymkowy do ośrodka znacznie zmalał po II wojnie światowej. W wyniku wytyczenia nowej – wschodniej granicy Polski, poza granicami znalazła się wschodnia część diecezji przemyskiej, z której przed wojną licznie pielgrzymowali pątnicy, samo zaś sanktuarium w Kalwarii Pacławskiej znalazło się w strefie przygranicznej. Ludność zamieszkała na terenach położonych na wschód od sanktuarium straciła możliwość swobodnego pielgrzymowania do tego sanktuarium. Sytuacja taka utrzymywała się w zasadzie do początku lat 90. XX w., od kiedy na nowo do Kalwarii Pacławskiej mogli przybywać pątnicy z Ukrainy.
W 2018 r. w sanktuarium Męki Pańskiej i Matki Bożej Kalwaryjskiej odbędą się uroczystości 350-lecia założenia kalwarii. Jest to więc szczególna okazja, aby odwiedzić to wyjątkowe miejsce święte – Jasną Górę Podkarpacia, i spotkać się z Matką Bożą Słuchającą oraz rozważać tajemnice Męki i Śmierci Zbawiciela na kalwaryjskich dróżkach.
Cudowny obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej
Cudowny obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej przedstawia Najświętszą Maryję Panna w chwale, jako Królową niebios. Maryja w prawej ręce trzyma berło. Na kolanach Matki Bożej siedzi Dzieciątko Jezus, które prawą ręką czyni gest błogosławieństwa, zaś w lewej dzierży jabłko – symbol władzy królewskiej. Szczególną uwagę na wizerunku skupia piękna twarz Matki Bożej, o subtelnych rysach i wielkich – przepełnionych smutkiem i miłością oczach, a także odkryte prawe ucho Maryi. Z tego też względu pielgrzymi nadali Matce Bożej Kalwaryjskiej tytuł Matka Słuchająca. Na głowie Matki Bożej i Dzieciątka Jezus namalowane są korony. Obie postacie okryte są srebrno-złotą sukienką ufundowaną w 1932 r.
Obraz został namalowany na płótnie, o wymiarach 81 x 119 cm, przez nieznanego artystę. Już w XVII wieku otoczony był kultem w kościele franciszkanów w Kamieńcu Podolskim. Przed tym wizerunkiem modlili się: król Jan Kazimierz, król Jan III Sobieski, hetman Stanisław Żółkiewski, hetman Stefan Czarniecki i książę Jarema Wiśniowiecki. Po zdobyciu twierdzy kamienieckiej przez Turków w 1672 r., łaskami słynący obraz Matki Bożej ukryto, a w 1679 r. przeniesiono do Kalwarii Pacławskiej, gdzie w krótkim okresie zasłynął licznymi cudami. W 1717 r. mieszkańcy Kamieńca Podolskiego oraz komisarze twierdzy wraz z biskupem kamienieckim zażądali zwrotu obrazu. Nie zgodził się na to jednak syn fundatora, kasztelan krakowski Stanisław Fredro, który potwierdził, że wizerunek wykupił od Turków jego ojciec i przeznaczył do kościoła w Kalwarii Pacławskiej.
W drugiej połowie XVIII w. franciszkanie rozpoczęli staranie o ukoronowanie wizerunku koronami papieskimi. Zgodę na taką koronację wydała w stosownym akcie Kapituła Watykańska w dniu 22 maja 1882 r., co zatwierdził papież Leon XIII. Uroczystości koronacyjne obyły się 15 sierpnia 1882 r., a uczestniczyło w nich ponad 100 tys. pielgrzymów. Aktu koronacji dokonał biskup przemyski Łukasz Ostoja Solecki. Podczas II wojny światowej obraz został wywieziony do klasztoru w Czyszkach pod Lwowem, a w 1941 r. do klasztoru w Jaśle i następnie do Krakowa. Po zakończeniu wojny w 1945 r., cudowny obraz Matki Słuchającej powrócił do sanktuarium w Kalwarii Pacławskiej. W dniu 13 sierpnia 1968 r., w uroczystościach 300-lecia założenia Kalwarii Pacławskiej uczestniczył ks. kardynał Karol Wojtyła.
Dróżki Męki Pańskiej i Matki Bożej Bolesnej
Kalwaria Pacławska była szóstą z kolei kalwarią, która powstała na ziemiach polskich w XVII wieku (po Kalwarii Zebrzydowskiej, Pakości, Kalwarii Żmudzkiej, Wejherowie i Werkach). Po polach i w lasach na obu brzegach rzeki Wiar, nazywanej tutaj Cedronem znajduje się 41 kaplic kalwaryjskich – 35 murowanych, 6 drewnianych, trzy kamienne słupy i jeden krzyż. To przy tych obiektach sakralnych wierni rozważają tajemnice Męki i Śmierci Chrystusa, a także tajemnice Zaśnięcia, Pogrzebu i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Dróżki Pogrzebu i Wniebowzięcia Matki Bożej obejmują 14 stacji, Dróżki Pana Jezusa – 28 stacji; część ze stacji pokrywa się z tymi samymi kaplicami.
Misteria Męki Pańskiej
Od 1995 r., co roku w sanktuarium pasyjno-maryjnym w Kalwarii Pacławskiej organizowane jest Misterium Męki Pańskiej. Na dróżkach kalwaryjskich kilkudziesięciu aktorów odgrywa sceny przedstawiające ostatnie chwile życia Jezusa Chrystusa od ostatniej wieczerzy, poprzez sąd u Annasza, Kajfasza, Piłata, biczowanie, drogę krzyżową na Golgotę, po śmierć na krzyżu i złożenie do grobu.
Uroczystości odpustowe
Najwięcej pielgrzymów przybywa do sanktuarium podczas głównych odpustów: Znalezienia Krzyża Świętego, Zesłania Ducha Świętego, Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, św. Antoniego, św. Franciszka z Asyżu i Podwyższenia Krzyża Świętego, a także podczas Misterium Męki Pańskiej i Franciszkańskiego Spotkania Młodych.
Największe znaczenie w programie duszpasterskim sanktuarium posiada tzw. Wielki Odpust związany z uroczystością Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Uroczystości odpustowe rozpoczynają się 11 sierpnia od poświęcenia w kościele szat, którymi przystraja się figurę „Zaśniętej Matki Bożej” i innych przedmiotów używanych przy obrzędzie „Pogrzebu Matki Bożej”. Następnie z kościoła wyrusza procesja do Kaplicy Domku Matki Bożej. W Domku następuje przyozdobienie figury „Zaśniętej Maryi”. Po kazaniu kapłana, procesja powraca do kościoła – wierni niosą w otwartej trumnie figurę Matki Bożej Zaśniętej. Rankiem 13 sierpnia odbywa się ceremonia Pogrzebu Matki Bożej – figura Matki Bożej Zaśniętej zostaje przeniesiona do kaplicy Grobu Matki Bożej. Przed północą 14 sierpnia wyrusza procesja z figurą Matki Bożej Wniebowziętej do kaplicy św. Rafała, zaś rankiem 15 sierpnia – w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia) procesja Triumfu Maryi – przeniesienie figury Matki Bożej Wniebowziętej do kościoła.
Szlak turystyczny im. Jana Pawła II
W 1991 r. z inicjatywy Zarządu Oddziału Wojewódzkiego PTTK w Przemyślu, został utworzony szlak turystyczny im. Jana Pawła II, upamiętniający pobyt Papieża-Polaka w Przemyślu (2 czerwca 1991 r.). Szlak, którego długość wynosi 24 km prowadzi przez przepiękne, malownicze obszary Pogórza Przemyskiego. Rozpoczyna się przy Bazylice archikatedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Mary Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu i wiedzie przez Wzgórze Zamkowe, Zniesienie, Wapielnicę (394 m n.p.m.), Szybenicę (496 m n.p.m.) Huwniki do sanktuarium w Kalwarii Pacławskiej. Na szlaku znajdują się tablice z cytatami słów św. Jana Pawła II.
Adres:
Sanktuarium Matki Bożej Kalwaryjskiej i Znalezienia Krzyża Świętego
Klasztor Znalezienia Krzyża Świętego
Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych
37–743 Kalwaria Pacławska 40
Tel. +48 16 671 95 44
E-mail: sanktuarium@kalwariapaclawska.pl
Sanktuaria w okolicy:
Sanktuarium Matki Bożej Jackowej w Przemyślu,
Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Przemyśl (oo. franciszkanie konwentualni),
Sanktuarium Matki Bożej Rudeckiej Królowej Bieszczadzkiej w Ustrzykach Dolnych – Jasieniu.
Walory turystyczne w pobliżu sanktuarium:
Przemyśl – dawne miasto królewskie, stolica Ziemi Przemyskiej. Nazywany „drugim Watykanem”, ze względu na liczbę 31 świątyń – w tym 27 świątyń rzymskokatolickich, 2 greckokatolickie i 2 prawosławne. W Przemyślu znajdują się dwie katedry Kościoła katolickiego – rzymskokatolicka Archikatedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela oraz bizantyjsko-ukraińska Archikatedra św. Jana Chrzciciela. W mieście znajduje się największa liczba obiektów zabytkowych w woj. podkarpackim. Najczęściej odwiedzane obiekty zabytkowe to: Zamek Kazimierzowski, Bazylika Archikatedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela (sanktuarium Matki Bożej Jackowej), Rynek Starego Miasta z fontanną z niedźwiadkiem i pomnikiem Wojaka Szwejka, Wieża Zegarowa a w niej Muzeum Dzwonów i Fajek, kościół pw. św. Teresy, kościół św. Marii Magdaleny (sanktuarium Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny), Sobór św. Jana Chrzciciela. Dużym zainteresowaniem wśród turystów cieszy się także Twierdza Przemyśl, Muzeum Archidiecezjalne, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, Kopiec Tatarski i przemyskie podziemia.
Murowana cerkiew obronna pw. św. Onufrego w Posadzie Rybotyckiej – uznawana za najstarszą cerkiew obronną na ziemiach polskich. Najstarsze elementy świątyni to prezbiterium z gotyckimi szczytami zbudowane na przełomie XIV i XV wieku.
Rezerwat leśno-krajobrazowy „Kalwaria Pacławska” – rezerwat o pow. 173 ha, obejmujący lasy bukowo-jodłowe na terenie gminy Fredropol, na wschodnich stokach Kalwarii wraz ze wzgórzem Magdalenka (393 m n.p.m.).
