Sanktuarium Matki Bożej Starowiejskiej - Stara Wieś


Sanktuarium Matki Bożej Starowiejskiej w Starej Wsi należy do najważniejszych ośrodków pielgrzymkowych w archidiecezji przemyskiej i w Karpatach Polskich. Od XVI w. przybywają do tego świętego miejsca tysiące pielgrzymów z Podkarpacia, wielu zakątków Polski, a także ze Słowacji, aby przed cudownym obrazem przedstawiającym Zaśnięcie i Wniebowzięcie Matki Boskiej powierzyć Maryi swoje troski i radości oraz wypraszać potrzebne łaski. Bazylika Starowiejska jest zaliczana do najcenniejszych obiektów zabytkowych na Podkarpaciu – nazywana „perełką architektury późnego baroku” oraz „jezuicką perłą Podkarpacia”.


Położenie
Historia sanktuarium
Obraz Matki Bożej Starowiejskiej
Pielgrzymki Słowaków do sanktuarium w Starej Wsi
Kaplica św. Stanisława Kostki
Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej
Ogród biblijny
Adres
Sanktuaria w okolicy


Położenie
Stara Wieś – wieś położona na Pogórzu Dynowskim, nad rzeką Stobnicą, w woj. podkarpackim (w archidiecezji przemyskiej), w powiecie brzozowskim, w gminie Brzozów, około 36 km na południe od centrum Rzeszowa.

Historia sanktuarium
Ze źródeł historycznych wiadomo, że już w pierwszej połowie XIV w. otaczano kultem obraz Narodzenia NMP, zwany przez węgierskich Słowaków Matką Bożą Uherską – pochodzący z Uienny lub inaczej Homonny na Węgrzech (dzisiejsze Humenne na Słowacji). Podanie o początkach kultu obrazu Matki Bożej Starowiejskiej przytacza ks. Alojzy Fridrich, w pracy Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce: „W sanockiej ziemi zjawił się (…) na rozłożystym dębie obraz malowany na desce, przedstawiający u dołu zaśnięcie Najśw. Bogarodzicy wśród grona Apostołów, a u góry chwalebną Jej koronacyę w niebie. Nikt nie wiedział skądby się wziął tam śliczny obraz, dopiero Słowacy z północnych Węgier przybywszy na to miejsce, opowiedzieli, że właśnie tego obrazu szukają, bo im z kościoła jakimś sposobem zginął. Zabrali go więc i odnieśli do swego kościoła w Homonny i ustawili na dawnem miejscu. Ale następnej już nocy obrazu w Homonie nie było, i znowu na tym samym dębie w Starejwsi znaleziony został. Zabrano go powtórnie, ale gdy trzeci raz to samo się powtórzyło, już go Słowacy do siebie brać nieśmiali, postanowili tylko każdego roku pielgrzymować do niego”.
Pierwszy obraz Matki Bożej Starowiejskiej spłonął wraz ze świątynią zniszczoną przez Tatarów w 1480 r. Nowy wizerunek przedstawiający Matkę Chrystusa w dwóch scenach: „Zaśnięcia” i „Ukoronowania” został namalowany w latach 1495–1520 przez ucznia Wita Stwosza, nazywanego „mistrzem starowiejskim”. Obraz ten został około 1525 r. umieszczony w ołtarzu głównym kościoła w Starej Wsi. Pierwszą udokumentowaną informację o wizerunku posiadamy jednak dopiero z 1625 r. i dotyczy ona ofiarowania przez biskupa przemyskiego Achacego Grochowskiego „wielkiego srebrnego wotum” na ten właśnie obraz. Zachowane źródła z początku XVIII w. świadczą już o wielkim kulcie Matki Bożej Starowiejskiej.
Z inicjatywy biskupa Aleksandra Fredy rozpoczęto w Starej Wsi budowę nowego, murowanego kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Biskup Fredro przekazał zespół sanktuaryjny paulinom. Zakonnicy przybyli do Starej Wsi z Brzozowa w 1728 r. Po trzech latach rezydowania, w 1731 r. otworzyli przy sanktuarium konwent, a w 1766 r. nowicjat. Nową świątynię konsekrował w dniu 2 lipca 1760 r. ks. biskup Wacław Sierakowski. W kronice klasztornej zapisano, że tenże biskup (12 października 1746 r.) pielgrzymował pieszo z Brzozowa do sanktuarium „ze solenną procesyą ludu wśród pieśni nabożnych. Przemówiwszy do obecnych z ambony ofiarował wotum do cudownego obrazu”. Była to pielgrzymka wraz z procesją błagalną o odwrócenie zarazy pomoru bydła.
W 1786 r., dekretem cesarskim klasztor paulinów w Starej Wsi został skasowany. Wota i cenne naczynia liturgiczne zostały przekazane do skarbu rządowego. Zdewastowane budynki kościelne i klasztorne w 1790 r. przekazano Kurii Przemyskiej.
Ożywienie kultu w sanktuarium nastąpiło po przejęciu obiektu przez jezuitów w 1821 r. Decyzję o przekazaniu zakonnikom zespołu sanktuaryjnego podjął ks. biskup Antoni Gołaszewski. W 1822 r. jezuici otworzyli przy klasztorze nowicjat. Rozkwit nabożeństwa do Matki Bożej Starowiejskiej i ponowny rozwój ruchu pielgrzymek skłonił kustosza sanktuarium – o. Henryka Jackowskiego do rozpoczęcia starań o koronację cudownego obrazu koronami papieskimi. W 1877 r. Kapituła Watykańska wydała dekret zezwalający na koronację wizerunku. Uroczystości koronacyjne odbyły się 8 września 1877 r. Złotą koronę na głowę Matki Bożej z dolnej sceny obrazu Zaśnięcia NMP włożył ks. arcybiskup Ludwik Jacobini, nuncjusz apostolski w Wiedniu, legat papieża Piusa IX. W koronacji wzięli udział biskupi trzech obrządków w Galicji, księża, szlachta i ponad stutysięczna rzesza wiernych. W dniu 8 września 1899 r. ks. biskup Józef Sebastian Pelczar ukoronował górną część obrazu Matki Bożej Starowiejskiej – wizerunek Matki Bożej i Chrystusa zamieszczony w scenie „Ukoronowanie”. W uroczystości tej wzięło udział również ponad 100 tys. wiernych.
Obie koronacje cudownego wizerunku Matki Bożej Starowiejskiej, jak i ozdobienie obrazu złotymi sukienkami przyczyniły się do bardzo prężnego rozwoju ruchu pielgrzymkowego do Starej Wsi na przełomie XIX i XX w. Na uroczystość Narodzenia Najświętszej Maryi Panny przybywało do sanktuarium w tym okresie 30–40 tys. pątników.
Dalszy rozwój kultu cudownego obrazu Matki Bożej Starowiejskiej i ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium przypadł na okres międzywojenny. W uroczystościach jubileuszowych 50-lecia koronacji obrazu – 8 września 1927 r. udział wzięło ponad 100 tys. wiernych. Podczas uroczystości ogłoszono dokument papieża Piusa XI z dnia 7 sierpnia 1927 r. nadający kościołowi pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP w Starej Wsi tytuł bazyliki mniejszej.
Najtragiczniejszą kartą w historii sanktuarium starowiejskiego był 6 grudnia 1968 r. Wczesnym rankiem cudowny obraz Matki Bożej spłonął w wyniku podpalenia napalmem przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. W dniu 11 sierpnia 2006 r. Instytut Pamięci Narodowej oficjalnie potwierdził spalenie obrazu przez UB i zakwalifikował to wydarzenie jako zbrodnię komunistyczną. Sprawca podpalenia pozostał nieznany. Kopia obrazu namalowana przez doc. dr Marię Niedzielską – konserwatora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, została powtórnie koronowana ocalonymi złotymi koronami z 1877 r., za pozwoleniem Stolicy Apostolskiej. W dniu 10 września 1972 r. Prymas Polski, ks. kardynał Stefan Wyszyński nałożył złote korony na wizerunek Matki Bożej w dolnej scenie „Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny”, zaś ordynariusz przemyski, ks. biskup Ignacy Tokarczuk ukoronował górną część obrazu – scenę przyjęcia Maryi w niebie przez Chrystusa.
Po koronacji kopii cudownego obrazu, kult Matki Bożej w sanktuarium starowiejskim jeszcze bardziej się nasilił. W dniu 10 września 1978 r. – na zakończenie jubileuszu 100-lecia pierwszej koronacji cudownego obrazu, uroczystej Mszy św. w sanktuarium starowiejskim przewodniczył ks. kard. Karol Wojtyła. Po zakończonej Eucharystii metropolita krakowski wygłosił przemówienie nawiązujące do wyboru Jana Pawła I. Miesiąc później kard. Wojtyła oczekiwał w Rzymie na rozpoczęcie konklawe, podczas którego zgromadzenie kardynałów wybrało go (16 października 1978 r.) na nowego papieża – Jana Pawła II.
W dniu 21 grudnia 2008 r. do starowiejskiej bazyliki przybył ks. kardynał Stanisław Dziwisz. Metropolita krakowski odprawił uroczystą Mszę św. w sanktuarium oraz poświęcił tablicę upamiętniającą wizytę ks. kard. Karola Wojtyły w Starej Wsi w 1978 r. Ofiarował także Matce Bożej Starowiejskiej wotum – osobisty różaniec św. Jana Pawła II, zaś do muzeum przekazał pontyfikalny krzyż jubileuszowy św. Papieża-Polaka.
Dzięki realizacji w ostatnich latach wielu projektów w sanktuarium – „Jezuicka perła Podkarpacia” umocniła swoją rangę na mapie pielgrzymkowej i turystycznej południowo-wschodniej Polski.
Wnętrze bazyliki w Starej Wsi zachwyca rokokowym wystrojem. Ołtarz główny, w którym znajduje się łaskami słynący obraz Matki Bożej Starowiejskiej, został zbudowany w latach 1747–1760. Ołtarz jest wzorowany na ołtarzu głównym Wniebowzięcia NMP na Jasnej Górze. Jest pokryty dekoracją ze stiuku i sztucznego marmuru. Na ścianach prezbiterium znajdują się wota ofiarowane do sanktuarium w ciągu dziesięcioleci przez pielgrzymów. Ozdobą bazyliki są także kaplica św. Andrzeja Boboli, ambona, dębowe stalle w prezbiterium oraz bogato zdobione ołtarze poświęcone: św. Franciszkowi Ksaweremu św. Michałowi Archaniołowi, św. Kazimierzowi, św. Rozalii, św. Tekli, św. Augustynowi, św. Pawłowi Pustelnikowi, św. Teofilowi św. Józefowi. Warto również zaznaczyć, że kolegium w Starej Wsi jest kolebką wszystkich jezuitów Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego. W obrębie zespołu klasztorno-sanktuaryjnego znajduje się również biblioteka z cennymi starodrukami, muzeum oraz ogród biblijny.


Obraz Matki Bożej Starowiejskiej
Obraz Matki Bożej Starowiejskiej jest kopią cudownego obrazu, który spłonął w pożarze świątyni w dniu 6 grudnia 1968 r. Obraz namalowała prof. Maria Niedzielska – konserwator Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Wizerunek przedstawia 2 sceny związane z Najświętszą Maryją Panną. W dolnej części obrazu przedstawiono Zaśnięcie Maryi w otoczeniu apostołów, zaś w górnej części powitanie w niebie Matki Bożej przez Chrystusa. Obie sceny przedziela złote tło. Oryginalny obraz o wymiarach 141 x 205 cm, został namalowany – jak już wspomniano – na przełomie XV i XVI wieku przez utalentowanego artystę – ucznia Wita Stwosza, zwanego „mistrzem starowiejskim”.


Pielgrzymki Słowaków do sanktuarium w Starej Wsi
Pewnego rodzaju fenomenem ruchu pielgrzymkowego do Starej Wsi, są pielgrzymki z Humennego na Słowacji. Według źródeł pisanych tradycja pielgrzymowania z terenu dzisiejszej Słowacji do Matki Bożej Miłosierdzia w Starej Wsi sięga co najmniej XVIII w. i związane jest to z wspomnianą już legendą cudownego przeniesienia obrazu Matki Bożej.
Warto przytoczyć także interesujący opis pielgrzymki Słowaków do sanktuarium Matki Bożej Miłosierdzia w Starej Wsi w drugiej połowie XIX w., zapisany przez ks. Iwona Czeżowskiego: „Cóż to za budujący widok tej, wieki całe ponawiającej się procesyi, która zwykle o dwa dni święto rzeczone poprzedza. Na czele procesyi niosą krzyż i chorągiew starodawną, na której odmalowany tenże sam obraz cudowny Starowiejski. Zwykle przewodniczy jej kapłan miejscowy z Humenny, czasem inny uproszony od nich, lub nawet dwaj kapłani, z których jeden obrządku grecko-unickiego. Pamiętam jak roku 1836 przybył z pątnikami temi węgierskimi opat infułat, tytułu: »Abbas de montibus Panoniae«. Procesya ta liczy zwykle 400, do tysiące osób każdej płci, przeważnie jednak męzkiej. (…) A jakież to rozczulenie tych poczciwych Słowaków, gdy staną pod Starąwsią na tym wzgórku, gdzie się obraz najprzód pojawił, o jakie tysiąc kroków od teraźniejszego kościoła, z którego wychodząca procesya z kapłanem na czele przyjmuje ich wodą święconą i słowem powitania. Tu wysłuchawszy przemowy polskiej, którą dobrze rozumieją, intonują odwieczną pieśń swoją słowacką, którą też z całego serca, aż do udzielenia im w kościele błogosławieństwa Przenajśw. Sakramentem śpiewają, powtarzając słowa zwrotki: »My pytamy, a źadamy: Sławnu Kralawnu Uhersku, Paneńku Maryju Starowejsku«. Zaledwie wchodzą w progi Świątyni, napełniają ją tak głośnym jękiem, tak rzewnym płaczem, ścieląc się wszyscy pomostem na ziemi rzęsisto oświetlonego obrazu tej Sławnej Kralawnej Uherskiej, iż przytomnych do współudziału pobudzają. Przy odchodzie ponawia się taż sama, owszem jeszcze rzewniejsza scena na pożegnaniu. Ze łzami boleści, że znowu na rok, a może na zawsze miejsce wybrane od Maryi opuszczać mają! Nim przejdą długi kościół ileż to razy każdy i każda z nich jeszcze się obejrzy na cudowny obraz cudowny” (Źródło: I. Czeżowski, Koronacja cudownego obrazu Najświętszej Maryi Panny pod wezwaniem Matki Miłosierdzia w kościele OO. Jezuitów w Starejwsi pod Brzozowem, Nakładem oo. Jezuitów, Lwów 1877, s. 35–36).


Kaplica św. Stanisława Kostki
Nad zakrystią kościoła znajduje się kaplica domowa pw. św. Stanisława Kostki. Pierwotnie w tym miejscu znajdowało się oratorium paulinów z oknami na prezbiterium bazyliki. Obecna kaplica jest trzecią z kolei. Została ona przebudowana pod koniec XIX w. w stylu neorenesansowym. Ozdobą kaplicy jest wykonany drewniany strop z rozetami w kasetonach oraz ołtarz z 1897 roku z obrazem św. Stanisława Kostki. W kaplicy znajduje się także relikwiarz na żebro św. Stanisława Kostki, wykonany w 1926 roku.


Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej
W 1972 r., z inicjatywy o. Kazimierza Kucharskiego SJ przy sanktuarium Matki Bożej Starowiejskiej otwarto muzeum. Zajmuje ono pomieszczenia domu parafialnego oraz tzw. skarbca. W muzeum zgromadzono ponad 4 000 eksponatów – zbiory z działalności jezuitów, pamiątki po świętych Kościoła katolickiego i biskupach polskich, eksponaty z misji jezuickich w Afryce, Azji, Ameryce i Australii, bogaty zbiór szat liturgicznych. Odwiedzający muzeum mogą zobaczyć szczątki spalonego w 1968 r. cudownego obrazu Matki Boskiej Starowiejskiej, najstarszą datowaną kopię cudownego obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, ekspozycję ponad 100 szopek bożonarodzeniowych z różnych regionów świata, oraz relikwie i pamiątki po św. Janie Pawle II podarowane dla sanktuarium przez kard. Stanisława Dziwisza.


Ogród biblijny
W obrębie strefy sakralnej sanktuarium znajduje się Ogród Biblijny. Jest to doskonałe miejsce na medytację i religijną refleksję. W ogrodzie znajdują się rzeźby z piaskowca obrazujące w sumie ponad 20 scen biblijnych, m.in.: „Adam i Ewa pod drzewem poznania dobra i zła”, grota Betlejem, Ogród Proroków, Kana Galilejska, Ostatnia Wieczerza, Góra Wniebowstąpienia, tablice z dziesięcioma przykazaniami, a także Makieta Jerozolimy oraz wieża widokowa.


Adres i kontakt
Sanktuarium Matki Bożej Starowiejskiej
Parafia Wniebowzięcia NMP w Starej Wsi
Stara Wieś 778
36–200 Brzozów
Tel. +48 13 434 11 13
www.starawies.jezuici.pl


Sanktuaria w okolicy:
Sanktuarium Matki Bożej Ognistej w Brzozowie,
Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Domaradzu,
Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Haczowie,
Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Komborni
Sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Strachocinie.

Spis treści

Script logo